نام کتاب: سیستم گرید در طراحی گرافیک
نویسنده: ژوزف مولر بروکمان
ترجمه: دراژ حقی
انتشارات: دید
لیتوگرافی و چاپ: ارمغان
شمارگان: ۱۵۰۰ نسخه –چاپ اول : ۱۳۸۶
ژوزف مولر بروکمان کار حرفه‌اى خود را در طراحى گرافیک از سال ۱۹۳۰ در شهر زوریخ آغاز کرد. او جوانترین عضو انجمن تازه تأسیس طراحان گرافیک سوئیس بود. بعداز جنگ جهانى دوم کار خود را به عنوان طراح گرافیک و با تمرکز بر رشته‌هاى طراحى نمایشگاهى و تصویرسازى ادامه داد و با تئاترهاى مختلف در سوئیس و دیگر کشورها کار کرد. بروکمان از مهمترین مشاورین طراحى شرکت ” آى.بى. ام ” اروپا بود. وى عضو افتخارى بینال برنو در سال ۱۹۹۶ و عضو افتخارى آکادمى طراحى گرافیک روسیه در همان سال بود. او همچنین، مولف کتابهاى مختلفى از جمله “سیستم گرید در طراحى گرافیک” در سال ۱۹۸۱ و “پوستر فوتوگرافیک ” در سال ۱۹۸۹ است. در ابتداى کتاب یادداشتى از مولف درباره تاریخچه مختصرى از تایپوگرافى مطرح شده است، با این مضمون کلى که تایپوگرافى امروزى بر اساس اصول و قواعدى که در دیزاینهاى دو دهه بیست و سى میلادى به کار مى‌رفت، پایه‌گذارى شده است. گسترش سیستم‌هاى قانونمند در ارتباطات تصویرى وامدار نمونه‌هاى کارآمد و مفید تایپوگرافى و طراحى گرافیک است. در همین دوره یعنى قرن بیستم، آثار خلق شده داراى موضوعاتى ملموستر و حقیقى‌تر بودند و بسیارى از رشته‌ها مانند تایپوگرافى، طراحى گرافیک و عکاسى در کشورهایى چون آلمان، هلند، روسیه، چکسلواکى و سوییس به طور کاملا دقیق و طبق اصول و قواعد کار مى‌شد. گرید به عنوان قاعده و قانونى کنترل‌کننده به شکلى که ما امروزه مى‌شناسیم، هنوز به رشد و تکامل نهایى خود نرسیده بود و تنها قدم‌هایى ابتدایى در راه رسیدن به بهترین شرایط ممکن از نظر نظم و جنبه اقتصادى استفاده از مصالح تایپوگرافى برداشته شده بود.
قواعد گرید که در این کتاب ذکر شده است، بعد از جنگ جهانى دوم در سوییس گسترش یافت و مورد استفاده قرار گرفت. در نیمه دوم دهه چهل اولین نمونه‌هاى کارهاى چاپى که با اصول گرید طراحى شده بود، ظهور کرد. این گرایش نوین با مشخصه نحوه استقرار متن و تصویر که بر اساس قواعدى محکم و اصولى انجام مى‌شد و داراى هماهنگى و یکپارچگى در تمامى صفحات بود، معرفى گردید و در آن نمایش موضوعات بسیار واقعى‌تر و ملموستر انجام گرفت. این کتاب تحت عنوان سیستم گرید به عنوان کمکى در طراحى تبلیغاتى، کاتالوگ‌ها، فضاهاى نمایشى و… نقطه شروعى است براى شناساندن ذات و توانایى‌هاى گرید و نحوه به کارگیرى آن که در بیست و هشت مثال نشان داده شده و مقاصدى کاملا کاربردى دارد. کتاب، طراحان را با کاربرد و عملکرد سیستم گرید آشنا ساخته و آنان را با تمرین‌ها و ابزارهاى عملى براى طراحى دقیق و صحیح در دو یا سه بعد آماده مى‌کند. این کتاب خواننده را قادر مى‌سازد تا مشکلات تجسمى را در کار یافته و آنها را در زمینه طراحى کار، از نظر مفهومى، با سرعت و صحت بالا برطرف کنند. در عین حال این کتاب ابزارى را در اختیار آموزگاران قرار مى‌دهد که تاثیر بسیار خوبى براى راه‌حل‌هاى پیشنهادى ایشان در رفع مشکلات دانش‌آموزان خواهد داشت. همچنین به هنرجویان این امکان را مى‌دهد تا خود را با نکات مهم و ضرورى گرید آشنا سازند و نحوه تولید گرید و چگونگی استفاده از آن را در تمرین‌هاى خود بیاموزند.
تلاش مؤلف بر این بوده است که تا جاى ممکن نکات اساسى‌اى که باید در گرید اجرا شود، پله پله و با جزییات کامل توضیح داده و معین کند. براى نیل به یک استفاده منطقى و کاربردى از گرید، طراح ناچار باید تمام موضوعات مهم و ضوابط مربوطه را با دقت فرا گیرد. حقیقت امر این است که بیشتر طراحان از نظمى که توسط این سیستم پدید مى‌آید بى‌اطلاع هستندیا در فهم وکاربرد آن با مشکل روبه‌رو مى‌شوند و بنابراین استفاده مناسب و دقیق از گرید را نشان‌هاى از مطالعات و تحقیقات جدى مى‌دانند. طرحى ساختارى که قابلیت بررسى و تجزیه و دوباره‌سازى را دارا باشد، مى‌تواند ذائقه و فهم عمومى جامعه در هر موردى مانند درک صحیح از فرم و رنگ را تحت تاثیر قرار دهد. کارى که به طور قانونمند و تحت هماهنگى کامل با قواعدى دقیق و مشخص انجام می‌گیرد و به عنوان یک سیستم کنترل‌کننده، طراح را در ساماندهى معقول و منطقى فضاى موجود یارى می‌دهد. شاید بتوان آن را به عنوان ساده‌ترین تعریف از سیستم گرید مطرح کرد. در ادامه با سیستم گرید در سطح دو بعدى و به ویژه در تایپوگرافى آشنا مى‌شویم.
سیستم گرید سطوح دوبعدى را به بخش‌هاى کوچکتر، و فضاهاى سه‌بعدى را به فضاهاى کوچکتر تقسیم مى‌کند. با رعایت تقسیم‌بندى‌ها در بخش‌هاى گرید، مى‌توان از عناصر طراحى و تایپوگرافى، مانند عکس، رنگ، تصاویر و… استفاده صحیح‌ترى کرد. خواننده سپس با اندازه‌هاى کاغذ، مقیاس اندازهگیرى در تایپوگرافى، الفباى تایپ‌فیس و فونت‌هاى متداول لاتین همچنین اطلاعاتى در زمینه پهناى ستون، فاصله بین سطرها، تناسبات حاشیه‌بندى، شماره‌بندى صفحات و نکاتى مانند اینکه یک طراح باید از اندازه‌هاى استاندارد کاملا آگاه باشد چرا که اطلاعات در کاغذهاى استاندارد بهتر درک مى‌شود و تاثیر بیشترى بر خواننده خواهد داشت، آشنا می‌شود. به نظر میرسد به دلیل کمبود فضا تنها تعداد اندکى از طرح‌هاى فونت‌هاى گذشته و به‌خصوص قرن بیستم در کتاب نمایش داده شده است. با بررسى آثار کلاسیک طراحان بزرگ، طراح تازه‌کار مى‌تواند معیارهاى یک اثر هنرمندانه و بى‌نقص، که در عین حال داراى خوانش آسان نیز باشد را بیاموزد. در تایپوگرافى نوین از پس‌زمینه به عنوان یکى از عناصر طراحى استفاده مى‌شود و مانند دیگر عوامل در طراحى حائز ارزش و اهمیت است. هر مشکلى که در امر خوانش براى خواننده به وجود آید، نشانگر ضعف طراح در برقرارى ارتباط و باعث تضعیف قدرت به یادسپارى متن مى‌شود.
در توضیح هر یک از موارد ذکر شده نمونه‌هایى از دیاگرام‌هاى مربوطه نیز آورده شده است تا راه‌هاى عملى و قانونمند طراحى، از ساختار پهناى ستون گرفته تا تعیین محل مناسب براى شماره صفحه و ظاهر ساختارى محدوده متن را نشان دهند. این نمونه‌ها شامل جزئیات نیستند و هر یک مسائل مربوط به خود و در نتیجه، حاصلى متفاوت از بقیه دارند. در ادامه انواع ساختار گرید، از جمله هشت‌بخشى، بیست و سى و دو بخشى نمایش داده مى‌شود. تمامى قابلیت‌هاى طراحى در بیست بخش، در فرم سى و دو بخشى نیز وجود دارد. با بیشتر شدن بخش‌هاى گرید طبقه‌بندى تصاویر، یا به عبارت دیگر تعیین تفاوت اندازه بین تصاویر، با دقت بالاترى انجام مى‌شود و در ضمن طراح توانایى و امکانات بیشترى براى انجام یک کار زیبا و جذاب در اختیار دارد و مى‌تواند ریتم کامل‌تر و زیباترى به کارش بدهد. یکى دیگر از منابعى که در اختیار طراح است و در این کتاب به آن اشاره نشده، رنگ است. استفاده از رنگ در عکاسى و تایپوگرافى فضاهاى بسیارى را به گستره وسیع خلاقیت طراح اضافه مى‌کند. این نمونه‌ها که ابعادشان نیز ارائه شده، این امکان را به طراح مى‌دهد تا کار خود را با آنها مقایسه کرده و در صورت وجود نقص، آن را برطرف کند. طرح‌هایى که در این کتاب وجود دارند، مربوط به هیچ طراح خاصى نیستند. تمامى متون فقط متشکل از توالى حروف و بى معنا بوده و ارتباطى با تصاویر ندارد. مسأله‌اى که در این نمونه‌ها مورد بحث است، تاثیرگذارى یک هماهنگى و برهمکنش موزون و رضایت‌بخش از نظر بصرى، بین عنوان اصلى، متن، تصاویر و زیرنویس‌ها است. در مورد عکس در سیستم گرید باید گفت، عکس‌ها معمولا بدون اینکه گرید خاصى در هنگام عکاسى در ذهن عکاس باشد، ثبت مى‌شوند. در بسیارى از موارد از عکس براى مقاصد مختلفى استفاده مى‌شود و اندازه آن در یک کار تبلیغاتى نمى‌تواند در دیگر موارد استفاده آن نیز کارساز باشد. در ادامه عکاس مى‌تواند تصاویرش را هماهنگ با گریدى که طراح طراحى کرده است، تهیه کند. عکاس مى‌تواند هنگام نگاه کردن در ویزور اصول گرید را در ذهن داشته باشد، حتى مى‌توان چارچوب فلزى کوچکى را که نشان‌دهنده گرید مورد نظر باشد، بین دوربین و موضوع قرار داد و طورى عکاسى کرد که هم کادر فلزى و هم موضوع در عکس دیده شوند. تصویرسازى‌ها در گرید نیز براى جاى‌گیرى در صفحه اصولى مشابه عکس دارند نویسنده با ارائه نمونه‌هاى کاربردى و تمرینى در سیستم گرید آن را در طراحى هویت سازمانى و طراحى فضاى سه بعدى با ذکر نمونه‌هایى از فضاهاى نمایشى همراه با دیاگرام‌هاى مربوطه توضیح مى‌دهد. در فضاى سه بعدى، مساحت اتاق، تعداد و اندازه محصولاتى که در فضا قرار مىگیرد، از نکاتى است که باید در نظر گرفت. مثلا در صورتى که متنها و تصاویر را در ارتفاع بالا نصب کنیم، باعث ایجاد خستگى زودرس در بیننده خواهیم شد و ارتفاع بیش از حد کوتاه هم دید سریع و کامل را با مشکل مواجه مى‌کند.
در بخش پایانى سیستم‌هاى نظم در دوران باستان و مدرن با اشاره به سیستم نظم در طبیعت و فرم‌هاى هندسى که مردم باستان در طراحى‌هایشان استفاده مى کردند توضیح داده مى‌شود. ذکر تصاویر نمونه‌هاى باستانى و معاصر و مقایسه آنها با یکدیگر تضاد را نشان داده و تاثیر شگفت و جاودان نظم و تناسبات ریاضى را آشکار میسازد. تصویربالاازیوهانگوتنبرگ،صفحه‌اى از انجیل ۱۴۵۵ م است که تقسیم صفحه چاپى با تقسیمات طلایى انجام گرفته است و از نمونه هاى خوب و دقیق تایپوگرافى طبق یک الگوى قانونمند و منظم است. اما رسیدن به یک ساختار منظم و در عین حال زیبا و با کیفیت، یکى از مواردى است که تایپوگرافى مدرن همواره در جستجوى آن بوده در تصویری از مولر بروکمان، پوستر نمایشگاه ۱۹۸۰ م دیده مى‌شود. در صفحات پایانى بعد از توضیح مجید عباسى در مورد ژوزف مولر بروکمان، سى نمونه از پوسترهاى این طراح که با سیستم گرید سازماندهى گردیده آورده شده است. در نهایت خواهیم دید که تا چه حد تخیل و ابتکار طراح در طراحى مورد نیاز و بجاست. چرا که تنها تعدادى از گریدها هستند که تمامى آنچه را مورد نیاز طراحى با طرح‌هاى متنوع است، دارند و نتیجه مى‌دهند. سیستم گرید چیزى بیش از یک ابزار کار براى ساماندهى متون و تصاویر نیست. در نهایت به طور خلاصه مى‌توان گفت، طراحى که از امکانات وسیع و ترکیب‌بندى‌هایى که در این سیستم وجود دارند، آگاهى داشته باشد، مى‌تواند نسبت به ارزش کار و موفقیت آن اطمینان حاصل کند.
بروکمان هنرهاى تجسمى و موسیقى را به خوبى مى شناخت. با مرور پوسترهاى او مى توان به عمق شناخت او از موسیقى، دیزاین و تایپوگرافى واقف شد. پوستر زنده باد موسیقى بر اساس گرید ۱/۲ ۴ بخشى در عرض و ۴ بخش در طول ساخته شده است. دو لغت فوق به صورت بعلاوه چاپ شده است که باعث ایجاد ریتم در کار مى‌شود. خطوط مربوط به زمانبندى در اندازه کوچک و همراستا با حروف زنده‌باد موسیقى طراحى شده است.
منابع :
www.designers-books.com
سیده اکرم دلیر صفت / دانشجوی کارشناسی ارشد گرافیک، دانشگاه تربیت مدرس
مجله ی کتاب ماه هنر ، اردیبهشت ۱۳۹۳ – شماره ۱۸۸
عضویت در خبرنامه