چالش های تعاملات کارآفرینان و سرمایه گذاران و تدابیر دولت ها

تأمین مالی نوآوری در تمامی کشورها با چالش های مختلفی روبه رو است؛ برخی از این چالش ها تقریباً در تمامی کشورها مشترک است و به ماهیت نوآوری و ریسک های موجود در آن بازمی گردد اما بخشی از این چالش ها اختصاص به شرایط بومی و میزان توسعه یافتگی هر کشور دارد. ایران نیز علاوه بر چالش های عمومی این حوزه با چالش های مرتبط با کشورهای درحال توسعه نیز روبه رو است.

به رغم اینکه اقدامات متعددی در حوزه تأمین مالی نوآوری و کاهش ریسک فعالان این حوزه در کشور صورت گرفته است، با این  حال کشور همچنان با چالش های بومی و اختصاصی متعددی  (که عمدتاً ناشی از فقدان برخی زیرساخت های قانونی، نهادی و… در زیست بوم نوآوری یا عدم اجرای کامل و صحیح قوانین و آیین نامه های موجود است)، مواجه است.

رمزگشایی از اختلافات سرمایه گذاران و کارآفرینان

سرمایه گذاری در فعالیت های نوآورانه و کارآفرینانه به دلیل ریسک بالا برای بانک ها و منابع معمول تأمین مالی جذاب نیست. به  عبارت  دیگر، به علت ریسک ذاتی نهفته در موفقیت طرح های کارآفرینی و فعالیت های نوآورانه  (که اغلب دارایی های نامشهود دارند) و ماهیت بلندمدت بازگشت سرمایه در این نوع فعالیت ها، سازوکارهای مالی اعتباری و بانکی  (مبتنی بر وثیقه گذاری دارایی های مشهود) روش مناسبی برای تأمین مالی آنها نیست.

این چالش از ابتدای تاریخ وجود داشته و تا قرن بیست و یکم نیز ادامه داشته است. در سال ۲۰۱۰ محققی به نام هال به تشریح ضرورت مداخلات قانونی، سیاستی و اجرایی در نظام مالی نوآوری، اعطای معافیت ها و مشوق های مالیاتی و گمرکی و همچنین نظام مالکیت فکری پرداخته  است. در تبیین بیشتر این چالش، دو حالت مختلف توسط محققین مورد بررسی قرار گرفته است:

۱- وقتی سرمایه گذار و نوآور یکی باشند، مسئله اصلی بازده مورد انتظار سرمایه گذاری نسبت به سرمایه گذاری معمولی است. همچنین در این شرایط مسئله کالای عمومی رخ خواهد داد.

۲- وقتی سرمایه گذار و نوآور دو شخصیت جدا از هم باشند  (مانند مواقعی که کارآفرین منابع مالی لازم را ندارد و سراغ نهادهای مالی می رود) مسئله اطلاعات نامتقارن نیز مطرح می شود. ارزیابی طرح های نوآورانه توسط سرمایه گذار و تأمین کننده منابع مالی، دربرگیرنده درجه بالایی از نااطمینانی و عدم تقارن است که منجر به مخاطرات اخلاقی  (کژ منشی) و گزینش نامطلوب  (کژگزینی) در این طرح ها می شود. درواقع عدم تقارن اطلاعات بین کارآفرین و سرمایه گذار باعث می شود تا قرارداد همکاری بین آنها به خوبی شکل نگیرد.

در نمودار ۱ علل کاهش انگیزه سرمایه گذاران برای تأمین مالی نوآوری  (هم در زمانی که نوآور و تأمین کننده منابع مالی یکی باشند و هم  زمانی  که متفاوت باشند)، تشریح شده است.

درصورتی که این مسئله در اقتصاد حل نشود شاهد کمبود سرمایه گذاری در طرح های نوآورانه خواهیم بود که به  مرور زمان باعث کاهش رقابت پذیری اقتصاد و عدم دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی می شود. نهادهای سیاست گذار، تنظیم گر، قانون گذار، متولی و ارائه دهنده خدمات، در کشورها می کوشند با سازوکارهای مختلف، این چالش ها را ساماندهی کنند. در ادامه به تشریح برخی اقدامات سیاستی دولت ها در تأمین مالی نوآوری خواهیم پرداخت.

 برخی تدابیر دولت ها برای تأمین مالی نوآوری

کسب وکارهای نوآورانه پرریسک تر و کوچک تر از آن هستند که بتوانند دسترسی مناسب به بازار سرمایه یا بانک ها و سایر منابع مرسوم تأمین مالی داشته باشند؛ این شرکت ها همانطور که از ریسک بالایی برخوردارند، بالطبع از بازدهی مورد انتظار بالایی نیز برای سرمایه گذار برخوردارند. برخی تدابیر سیاستی دولت ها برای رفع چالش تأمین مالی این شرکت ها عبارتند از:

الف) حمایت از سرمایه گذاری های خطر پذیر و صندوق های مالی توسعه نوآوری و فناوری: معمولاً دولت ها و نهادهای حاکمیتی، حمایت های مستقیم و غیرمستقیم متنوعی از سرمایه گذاران خطرپذیر انجام می دهند، حتی در مواردی به اشکال مختلف یا پدیدآورنده شرکت ها و صندوق های سرمایه گذاران خطرپذیر هستند یا کمک های مالی مستمر به این صندوق ها دارند و یا تشکیل این نوع نهادها و صندوق های سرمایه گذاری را تسهیل می کنند.

ب)سازوکـارهای اعطای تخفیفات مالیاتی یا بیمه ای: در حوزه تخفیفات مالیاتی درصورتی که شرکت ها در حوزۀ خاصی از فعالیت های فناورانه مورد نظر سیاست گذاران  (مانند تحقیقات و آموزش) فعالیت کنند، از مزایای مالیاتی برخوردار می شوند. همچنین در حوزه تخفیفات بیمه ای درصورتی که شرکت ها افراد با ویژگی های خاصی را به  کار گیرند، از پرداخت تمام یا درصدی از حق بیمه سهم کارفرما معاف بوده یا در ازای آن یارانه دریافت می کنند. حتی در مواردی درصدی از حقوق پرداختی به افراد استخدام شده و دارای ویژگی های مورد نظر دولت، مستقیماً به شرکت یا فرد استخدام شده پرداخت می شود.

پ)سازوکارهای اعطای کمک مالی و اعتبارات حمایتی: معمولاً به شرکت هایی که در زمینه های خاصی مانند تحقیقات نوآورانه، طراحی فناوری های جدید، آموزش های مدیریتی، به کارگیری مشاوران، استخدام مهندسان و دانشمندان توانمند و بسیاری از فعالیت   های دیگر اقدام می کنند، کمک های مالی داده می شود. در بیشتر موارد، این کمک ها درصد مشخصی از هزینه های فعالیت   های فوق را پوشش می دهد.

در دیگر موارد، این کمک  ها درمجموع به موضوعاتی که به شکل کلی تعریف شده  (مانند نوآوری) اختصاص دارد. همچنین اعتبارات یارانه ای معمولاً به شرکت ها برای سرمایه گذاری در انواع خاصی از دارایی   ها  (مانند تجهیزات نوین) یا برای برخی فعالیت های خاص  (مانند طراحی و توسعه تجهیزات) داده می شود. این سازوکارها معمولاً اعطای اعتباراتی با نرخ بهره کمتر از بازار یا فراهم آوردن امکان دسترسی به اعتباراتی است که در شرایط معمول امکان دسترسی به آنها فراهم نیست.

ت)سازوکارهای ارائه خدمات یارانه ای: این سازوکارها در پی سازماندهی و تسهیل ارائه خدمات فناوری خاصی برای شرکت ها هستند و تمام یا قسمتی از هزینه این خدمات را از محل بودجه دولتی یا عمومی تأمین می کنند. معمولاً این حمایت ها با هدف ساماندهی و تسهیل ارائه خدمات خاصی به شرکت ها  (مانند مشاوره ثبت اختراع و حفاظت از دارایی های فکری، حسابداری و مالی یا بازاریابی و فروش) صورت می گیرد ولی در این سازوکارها، کمک های مالی نیز به شرکت ها داده می شود تا بخشی از هزینه  این خدمات را پوشش دهد. ممکن است این تسهیلات به شیوه   ای طراحی شود که شرکت ها در زمینه   های خاصی به همکاری گروهی بپردازند. حتی کمک های مالی خاصی نیز اعطا می شود تا بخشی از هزینه های ساماندهی این همکاری  ها را پوشش دهد.

جمع بندی: حمایت دولت ها از سرمایه گذاری خطرپذیر در میان رویکردهای سیاستی فوق، یکی از مهم ترین و اثرگذارترین سازوکارها، سرمایه گذاری خطر پذیر است. همانطور که تشریح شد در فرآیندهای تأمین مالی نوآوری، یکی از موارد قابل توجه زمانی است که یک نوآور برای ایجاد طرحی جدید که پیش بینی نتایج حاصل از اجرای آن در آینده مشکل است نیاز به تأمین منابع مالی دارد، در چنین شرایطی نیاز به حمایت کسانی است که توانایی و تمایل به حمایت از آن نوآور را داشته باشند که این نحوه تأمین مالی در دهه های اخیر به شکلی نظام مند در کشورهای توسعه یافته صورت گرفته است و افراد فعال در آن تحت عنوان فعالان صنعت سرمایه گذاری خـطرپذیر  (Venture Capital Industry)  اقدام به سرمایه گذاری روی پروژه های با ریسک و بازدهی مورد انتظار بالا کرده اند.

سرمایه گذاری خطرپذیر به دلیل توأم کردن تأمین مالی با هدایت و مشاوره های مدیریتی، یکی از کارآمدترین اشکال تأمین مالی نوآوری است و بسیاری از چالش های تجاری سازی، ورود به بازار، بازاریابی، بازارداری و… را برای شرکت های نوآور برطرف می کند. این نوع سرمایه گذاری مکمل بسیاری دیگر از نهادها و روش های حمایت از نوآوری است. به نحوی که در اکثر کشورها مراکز رشد، پارک های فناوری، مراکز شتابدهی و دیگر نهادها، غالباً یا اقدام به تأسیس نهادهای سرمایه گذاری خطرپذیر وابسته به خود کرده اند یا تعاملی نزدیک با بازیگران این حوزه دارند.

مشاور مالی و سرمایه‌گذاری

عضویت در خبرنامه