مفاهیم اقتصاد مدیریت: انحصار
انحصار یا Monopoly از مفاهیم کلیدی در اقتصاد و مدیریت است. احتمالاً ترکیب‌های مختلفی از این واژه را شنیده‌اید. انحصار کامل، انحصار دوجانبه، انحصار چندجانبه و انحصار طبیعی تنها نمونه‌هایی از کاربرد این مفهوم در اقتصاد و مدیریت کسب و کار هستند.
اجازه بدهید مروری بسیار کوتاه و مختصر، به برخی از این واژه‌ها داشته باشیم. طبیعی است که در مدیریت و اقتصاد در مورد هر یک از این موارد، کتابهای متعدد نوشته شده است. اما با توجه به اینکه ما این واژه‌ها را برای حوزه استراتژی کسب و کار لازم داریم، فعلاً آشنایی با خود واژه‌ها (شبیه یک واژه نامه و نه بیشتر) در این مرحله، کفایت می‌کند.
شرایط انحصار یا Molopoly شرایطی است که در آن، تنها یک عرضه کننده وجود دارد.
مهم‌ترین نکته در بازارهایی که عرضه کننده انحصار دارد این است که برای عموم محصولات و خدمات، با افزایش عرضه، قیمت کاهش پیدا می‌کند. به عبارتی عرضه کننده، همیشه باید مراقب باشد که صرفاً افزایش عرضه، به معنای سود بیشتر نیست.
به عنوان مثال فرض کنید شما تنها عرضه کننده‌ی خودرو در ایران باشید. آیا منطقی است که به روزی فکر کنید که هر ایرانی، یک خودرو داشته باشد؟ اگر نگاه شما، سود اقتصادی باشد، احتمالاً چنین نیست. چون افزایش تعداد خودروها، قیمت آنها را کاهش می‌دهد و سود شما با افزایش فروش، الزاماً بیشتر نمی‌شود.
انحصار طبیعی یا Natural Monopoly، شکل خاصی از انحصار است که به دلیل هزینه‌ی ثابت بالا ایجاد می‌شود. اگر درس صرفه جویی به مقیاس را مطالعه کرده باشید، می‌دانید که صنایعی که هزینه‌ی ثابت بالا دارند، صرفاً در حجم بالای تولید می‌توانند اقتصادی و سودده باشند.
شاید یکی از مثال‌های خوب در این حوزه، صنعت ریلی باشد. تکنولوژی ریلی به نسبت بسیاری از حوزه‌های مشابه، چندان پیچیده نیست. اما به دلیل سرمایه گذاری اولیه مورد نیاز و به عبارتی هزینه ثابت بسیار بالا، فقط در تیراژ تولید بسیار بالا، اقتصادی می‌باشد. به همین دلیل شرکتهای زیادی را می‌بینید که تقریباً در حوزه‌ی خود انحصار کامل دارند.
این انحصار با رانت یا فشار یا حتی به دلیل تکنولوژی های فوق مدرن به وجود نیامده است، بلکه صرفاً به این دلیل به وجود آمده که شرکتهای دیگر احساس می‌کنند اگر چنین سرمایه گذاری سنگینی را انجام دهند، نمی‌توانند حجم مشتری مورد نیاز برای اقتصادی کردن فعالیت خود را تامین کنند.
دو نوع انحصار دولتی در اقتصادهای جهان قابل تصور است. یکی وقتی که خود دولت رسماً انحصار را در حوزه‌ای خاص به دست می‌گیرد که به آن انحصار دولتی یا Governmental Monopoly می‌گویند.
شکل دیگر، انحصار به پشتوانه دولت یا Government-Granted Monopoly است. انحصاری که ممکن است حتی در اختیار یک شرکت کاملاً خصوصی باشد، اما به هر دلیل، توسط دولت حمایت شود.
انحصار دوجانبه یا Duopoly همانگونه که از نامش پیداست زمانی به وجود می‌آید که تنها دو عرضه کننده جدی در بازار وجود داشته باشند. در سطح جهانی، در تولید هواپیماهای تجاری بزرگ، ایرباس و بویینگ در چنین وضعیتی هستند. در کشور خودمان هم در صنایع مختلف نمونه‌هایی از این دست مشاهده می‌شود.
انحصار چندجانبه یا Oligopoly زمانی به وجود می‌آید که چند عرضه کننده‌ی محدود، در یک بازار حضور داشته باشند. در کشور ما، خدمات مخابراتی نمونه خوبی از انحصار چندجانبه است. همینطور صنعت تولید خودرو، تا مدت‌ها دارای چنین وضعیتی بوده است.
در گذشته، عموماً بحث بر این بوده که انحصار مفید نیست و کم نبوده‌اند نظریه پردازانی که حرکت به سمت حذف انحصار و ایجاد رقابت را از سیاست‌های مهم در تسهیل فعالیت‌های اقتصادی می‌دانسته‌اند.
اما ظهور حوزه‌های جدید تکنولوژی، بحث در این خصوص را کمی پیچیده‌تر کرده است.
پیتر ثیل، یکی از پایه گذاران سرویس Paypal و سرمایه گذار قدرتمند حوزه تکنولوژی، در کتاب خود تحت عنوان «از صفر تا یک یا Zero to One» تعبیر جالبی را در خصوص انحصار به کار می‌برد:
تمرین:
در هر یک از موارد فوق، چه مثال‌های دیگری را در ایران یا جهان می‌شناسید؟
نوشته مفاهیم اقتصاد مدیریت: انحصار اولین بار در متمم پدیدار شد.
مبنع این خبر (برای مشاهده متن کامل خبر لینک زیر را بزنید):
متمم
عضویت در خبرنامه
نظرات بسته شده است.