شایسته سالاری و فرآیند های اجرا

فرآیند شایسته سالاری Meritocracy process چیست؟ برای پاسخ به این سؤال اول باید با شایسته سالاری آشنا شویم. شایستگی در لغت به معنای داشتن توانایی ، اختیار، مهارت ، دانش ، لیاقت و صلاحیت است. شایستگی ها مجموعه ای از دانش، مهارت ها، ویژگی های شخصیتی، علایق، تجارب و توانمندی ها در یک شغل یا نقش خاص است که موجب می شود فرد در سطحی بالاتر از حد متوسط در انجام وظیفه و ایفای مسئولیت خویش به موفقیت دست یابد. در اصطلاح عام ، شایستگی و شایسته سالاری بیشتر در انتخاب و انتصاب مدیران عالی و میانی سازمان ها به کار می رود. البته این مسئله در مورد کارکنان و مدیران عملیاتی نیز مصداق پیدا می کند.

برای برخورداری از مزایای شایسته سالاری (افزایش اثربخشی فرد و سازمان ، ارتقای رضایت شغلی ، روحیه احساس تعلق کارکنان به سازمان ، ایجاد انگیزه جهت تلاش ، بهبود و ارتقای سطح عملکرد و توانایی کارکنان )، منطقی است که سازمان ، نظام شایسته سالاری را نهادینه کند و در کنار آن و به عنوان جزئی از آن ، شایسته گزینی و شایسته سازی را نیز مدنظر قرار دهد.

نظام شایسته سالاری نظامی است که در آن مزایا و موقعیت های شغلی تنها بر اساس شایستگی و نه بر مبنای جنسیت، طبقه اجتماعی، قومیت یا ثروت به افراد داده می شود. شایسته سالاری دیدگاهی است که بر اساس آن، افراد از طریق نظام آموزشی و با تلاش فراوان استعدادهای خود را شکوفا می سازند و در نهایت، فارغ از جنسیت، طبقه اجتماعی، قومیت یا ثروت، برای تصدی مناسب یک شغل، فقط بر اساس شایستگی است (دیدگاه بیلتون). شایسته سالاری به مفهوم به کارگیری مناسب ترین افراد در مناسب ترین جایگاه در سازمان است. امروزه در سازمان های رشد یافته یا در حال رشد، شایسته سالاری از اهمیت خاصی دارد.

فرآیند شایسته سالاری

شایستگی موضوعی جدید و مجموعه ای پیچیده است که باید طی فرآیندی بلند مدت، علمی و سنجیده در سازمان ها استقرار یابد. لازمه شایسته سالاری فراهم آوردن زیر بناهای مربوط از نظر ساختاری، نگرشی، قانونی و سازمانی است. استقرار شایسته سالاری در یک سازمان با شایسته دوستی شروع ، با شایسته گزینی و شایسته پروری تکامل و با شایسته داری تداوم می یابد. در واقع ، اجرای شایسته به کوششی بلند مدت، پیگیر و مستمر برای دگرگونی اجتماعی و فرهنگی نیاز دارد. فرآیند شایسته سالاری را می توان یک فرآیند تلفیقی از زیر فرآیندهای شایسته خواهی، شایسته شناسی، شایسته سنجی، شایسته گزینی، شایسته گیری ، شایسته گماری، شایسته داری و شایسته پروری در نظر گرفت.

شایسته خواهی

شایسته خواهی به عنوان یک ارزش اجتماعی، همانند دیگر ارزش هاست که به صورت فرهنگ یک جامعه بروز می کند. در فرهنگ اسلامی نیز به شایسته خواهی به عنوان یک ارزش توجه بسیار شده است . تقدم برتران (افاضل) و تاخر پست تران (اراذل).

شایسته شناسی

در سطح ملی و کلان شایسته شناسی نیازمند تمهیدات مناسب وخاص خود است. حفظ سوابق و ضبط ویژگی ها و توانمندی ها ی شایستگان دارای اهمیت ویژه ای است که امروزه با توسعه نرم افزاری و سخت افزاری و ایجاد بانک اطلاعاتی، اطلاعات مربوط به شایستگان بالفعل و بالقوه برحسب توانمندی ذهنی و روحی- عمومی و تخصصی و براساس بررسی ها ی دقیق علمی و آزمون ها و مصاحبه ها ی ساختارمند شناخته می شوند.

شایسته سنجی

لازم است آن دسته افرادی که فکر می کنند توانمندی شایستگان را دارند بر اساس توانمندی عمومی و تخصصی و یا بررسی ها و آزمون ها و مصاحبه های ساختارمند باز شناخته شوند که این مرحله نیازمند بازخوانی دقیق آموزه های دینی و اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی و مقولات مدیریتی و اجرایی برای تعریف معیارهای سنجش است. فراهم کردن چنین مبانی که به دور از کاستی و ناراستی باشد باید در افق درازمدت و به تدریج صورت گیرد.

شایسته گزینی

این مرحله دارای دو بخش است ؛ بخش اول مربوط به ارزیابی و تحلیل نتایج مراحل قبل است و بخش دوم تخصیص شایستگان به جایگاه درخور آنها مربوط می شود. در این مرحله از فرآیند شایسته سالاری براساس تحقیقات علمی وضعیت ایده آل و ضد ایده آل ترسیم شده و بر اساس آن وضعیت افراد شایسته در جایگاه خویش تعیین می شود.

شایسته گیری

به معنای جلب و جذب مدیران شایسته است. یا توجه به اینکه باید یک فضای رقابتی برای فعالیت ها ایجاد شود تا دولت بتواند در این فضا مدیران مورد نیاز خود را از بخش های دولتی و غیردولتی و دانشگاه ها جذب کند و باید تمهیداتی اثربخش و شفاف و عادلانه به منظور جذب مدیران شایسته ایجاد شود.

شایسته گماری

در این مرحله از فرآیند شایسته سالاری گماردن شایستگان در جایگاه خود است که این لازمه وجود زمینه ها ی فرهنگی است. عدم وجود زمینه ها ی فرهنگی باعث ایجاد منافع گروهی و پندارها و باورها وارزش ها ی غیرطبیعی خواهد شد. هرگونه اقدام نسنجیده، خطر شکست فرآیند گماردن شایستگان را به همراه دارد. به همین دلیل باید فرهنگ و قوانین حمایتی لازم را در راستای شایسته گماری ایجاد کرد.

شایسته داری

حفظ شایستگان دارای اهمیت بیشتری از جلب و جذب آنان است. لذا باید تمهیدات لازم فراهم شود و با شفافیت و رعایت عدالت و برابری از خروج مدیران پرورش یافته به عنوان سرمایه ها ی آماده به سازمان های دیگر یا سایر کشورها جلوگیری کرد.

شایسته پروری

نظام شایسته سالار باید با فراهم کردن زمینه ها ی پرورش مدیران بالفعل و بالقوه از طریق آزمون های کوتاه مدت و درازمدت، آنان را به مراتب بالاتر بینش و آگاهی و توانمندی سوق دهد که به موازات، این نظام بستر پذیرش مسئولیت ها ی سنگین تر و ایفای اثر بخش وظایف را ایجاد می کند.

عضویت در خبرنامه