سازوکارهای حمایت مالی از نوآوری و کارآفرینی

تامین مالی نوآوری در تمامی کشورها با چالش های مختلفی روبه رو است، برخی از این چالش ها تقریبا در تمامی کشورها مشترک است و به ماهیت نوآوری و ریسک های موجود در آن باز می گردد اما بخشی از این چالش ها اختصاص به شرایط بومی و میزان توسعه یافتگی هر کشور دارد. ایران نیز علاوه بر چالش های عمومی این حوزه با چالش های مرتبط با کشورهای در حال توسعه نیز روبه رو است.

به رغم اینکه اقدامات متعددی در حوزه تامین مالی نوآوری و کاهش ریسک فعالان این حوزه در کشور صورت گرفته است، با این حال کشور همچنان با چالش های بومی و اختصاصی متعددی (که عمدتا ناشی از فقدان برخی زیرساخت های قانونی، نهادی و… در زیست بوم نوآوری یا عدم اجرای کامل و صحیح قوانین و آیین نامه های موجود است)، مواجه است.

در صورتی که این مسئله در اقتصاد حل نشود، شاهد کمبود سرمایه گذاری در طرح های نوآورانه خواهیم بود که به مرور زمان باعث کاهش رقابت پذیری اقتصاد و عدم دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی می شود. نهادهای سیاستگذار، تنظیم گر، قانونگذار، متولی و ارائه دهنده خدمات، در کشورها می کوشند با سازوکارهای مختلف، این چالش ها را ساماندهی کنند. 

برخی تدابیر دولت ها برای تامین مالی نوآوری

الف) حمایت از سرمایه گذاری های خطر پذیر و صندوق های مالی توسعه نوآوری و فناوری: معمولا دولت ها و نهادهای حاکمیتی، حمایت های مستقیم و غیرمستقیم متنوعی از سرمایه گذاران خطرپذیر انجام می دهند، حتی در مواردی به اشکال مختلف یا پدیدآورنده شرکت ها و صندوق های سرمایه گذاران خطرپذیر هستند یا کمک های مالی مستمر به این صندوق ها دارند و یا تشکیل این نوع نهادها و صندوق های سرمایه گذاری را تسهیل می کنند.

ب) سازوکارهای اعطای تخفیفات مالیاتی یا بیمه ای: در حوزه تخفیفات مالیاتی درصورتی که شرکت   ها در حوزه خاصی از فعالیت   های فناورانه مورد نظر سیاست گذاران (مانند تحقیقات و آموزش) فعالیت کنند، از مزایای مالیاتی برخوردار می شوند. همچنین در حوزه تخفیفات بیمه ای در صورتی که شرکت ها افراد با ویژگی های خاصی را به کار گیرند، از پرداخت تمام یا درصدی از حق بیمه سهم کارفرما معاف بوده یا در ازای آن یارانه دریافت می کنند.

حتی در مواردی درصدی از حقوق پرداختی به افراد استخدام شده و دارای ویژگی های موردنظر دولت، مستقیما به شرکت یا فرد استخدام شده پرداخت می شود. پ) سازوکارهای اعطای کمک مالی و اعتبارات حمایتی: معمولا به شرکت   هایی که در زمینه فعالیت های خاصی مانند تحقیقات نوآورانه، طراحی فناوری های جدید، آموزش   های مدیریتی، به کارگیری مشاوران، استخدام مهندسان و دانشمندان توانمند و بسیاری از فعالیت   های دیگر اقدام می کنند، کمک   های مالی داده می شود.

در بیشتر موارد، این کمک   ها درصد مشخصی از هزینه های فعالیت   های فوق را پوشش می دهد. در دیگر موارد، این کمک   ها در مجموع به موضوعاتی که به شکل کلی تعریف شده (مانند نوآوری) اختصاص دارد. همچنین اعتبارات یارانه ای معمولا به شرکت   ها برای سرمایه گذاری در انواع خاصی از دارایی   ها (مانند تجهیزات نوین) یا برای برخی فعالیت های خاص (مانند طراحی و توسعه تجهیزات) داده می شود.

این ساز وکارها معمولاً اعطای اعتباراتی با نرخ بهره کمتر از بازار یا فراهم آوردن امکان دسترسی به اعتباراتی است که در شرایط معمول امکان دسترسی به آنها فراهم نیست. ت) سازوکارهای ارائه خدمات یارانه   ای: این سازوکارها در پی سازماندهی و تسهیل ارائه خدمات فناوری خاصی برای شرکت   ها هستند و تمام یا قسمتی از هزینه این خدمات را از محل بودجه دولتی یا عمومی تامین می کنند.

معمولا این حمایت ها با هدف ساماندهی و تسهیل ارائه خدمات خاصی به شرکت   ها (مانند مشاوره ثبت اختراع و حفاظت از دارایی های فکری، حسابداری و مالی یا بازاریابی و فروش) صورت می گیرد، ولی در این سازوکارها، کمک   های مالی نیز به شرکت   ها داده می شود تا بخشی از هزینه  این خدمات را پوشش دهد. ممکن است این تسهیلات به شیوه   ای طراحی شود که شرکت   ها در زمینه   های خاصی به همکاری گروهی بپردازند. حتی کمک   های مالی خاصی نیز اعطا می شود تا بخشی از هزینه های ساماندهی این همکاری   ها را پوشش دهد.

در میان رویکردهای سیاستی فوق، یکی از مهم ترین و اثرگذارترین ساز و کارها، سرمایه گذاری خطر پذیر است. سرمایه گذاری خطرپذیر به دلیل توام ساختن تامین مالی با هدایت و مشاوره های مدیریتی به شرکت های نوپا، کارآمدترین شکل تامین مالی نوآوری است و بسیاری از چالش های تجاری سازی، ورود به بازار، بازاریابی، بازارداری و… را برای شرکت های نوآور برطرف می کند.

این نوع سرمایه گذاری مکمل بسیاری دیگر از نهادها و روش های حمایت از نوآوری است. توسعه این رویکرد از اوایل دهه ۱۳۸۰ در ایران آغاز شده و در دهه ۱۳۹۰ شتاب بیشتری گرفته است. با این حال کماکان نیازمند بسترسازی بیشتر برای ورود بخش خصوصی و سرمایه های حقیقی به این حوزه هستیم. همچنین ورود هلدینگ ها به این حوزه می تواند جهشی در تاریخ این صنعت محسوب شود.

دکتر مهدی کنعانی : مدرس و مشاور کارآفرینی و سرمایه‌گذاری نوآورانه

محمود کنعانی : کارشناس ارشد کارآفرینی و مشاور سرمایه‌گذاری

عضویت در خبرنامه